Nadopiekuńczość

Może brać się ze złych wzorców z domu rodzinnego, sprzeciwu wobec najbliższego otoczenia, poczucia winy, długo oczekiwanego małżeństwa… Powodów może być wiele. Nie ma sensu omawiać wszystkich, bo wkraczamy w zawiłe mechanizmy psychologiczne. Lepiej skoncentrować się na konsekwencjach takiej postawy, tym bardziej że w każdym przypadku należy przeanalizować przyczyny indywidualnie, bo praca terapeutyczna z tego typu matką czy rodzicami od tego się zaczyna. 

Postawa nadopiekuńcza to typowa postawa rodzicielskiej miłości, która z dobrą intencją przekracza granice zdrowego rozsądku, zabierając dziecku szansę rozwoju motorycznego i poznawczego. W dodatku jest wielce prawdopodobne, że wychowywane w nadopiekuńczym domu dziecko powieli ten mechanizm w swojej rodzinie. W ten sposób to patologiczne zachowanie jest przekazywane z pokolenia na pokolenie. Chęć wyręczania dziecka w niemal każdej czynności jest typowym sposobem działania nadopiekuńczego rodzica, który, nieświadomy zła, jakie wyrządza dziecku, chce je zastąpić w wykonywanych przez nie czynnościach bądź uchronić je przed zagrożeniami świata zewnętrznego. Hamuje w ten sposób dziecięcą ciekawość poznawczą, potrzebę nabywania doświadczeń, chęć poznawania świata i eksperymentowania. 

Kiedy o tym piszę, przypomina mi się film pt. „Ray”. Jest w nim wspaniała scena, w której matka  powstrzymuje się od pomagania niewidomemu dziecku. Przeżywając ogromne katusze, patrzy na swojego płaczącego malca, który na czworaka szuka wyjścia i błaga ją o pomoc. Staczając ze sobą walkę, matka nie udziela mu pomocy, żeby przygotowywać syna do życia w ciemności. Mobilizuje go w ten sposób do doskonalenia innych zmysłów, które przejmą rolę wzroku. Matka „naraża” (pod kontrolą) dziecko na przykre doświadczenia, gdyż ma świadomość, że nie będzie mogła całe życie go wspierać. Jest nieprawdopodobnie dojrzałą matką, która pozwala dziecku eksperymentować w poznawaniu świata. 

Dorosły Ray Charles, bo o nim – oczywiście – jest ten film, poruszał się bez laski. W swoim długim życiu niejednokrotnie walczył z przeciwnościami, nigdy się nie poddawał i nie użalał nad sobą. Osiągnął niebywały sukces jako niewidomy kompozytor, pianista i wokalista. Duża w tym zasługa jego mądrej matki, która nauczyła go wytrwałości w osiąganiu celów. Patrząc na jej zachowanie niejeden widz pomyślał: Co za wredna matka! Ciekawe, jak potoczyłoby się życie Raya, gdyby mamusia “zatroszczyła się” o bezpieczeństwo biednego, niewidomego dziecka ubezwłasnowolniając go emocjonalnie. Czy powstałyby takie utwory, jak Georgia on My Mind, Hit the Road Jack, Unchain My Heart i wiele innych?

Zachęcam do refleksji.

Wizerunek rodzica (kontynuacja)

Na wstępie przedstawię Wam możliwe interpretacje poszczególnych wariantów, których scenariusze naszkicowałam w pierwszej części tego artykułu. Są pisane z pozycji dziecka i przedstawiają jego potencjalne reakcje na zachowanie mamy oraz naukę z tego płynącą:

I. WARIANT

Nie można wyrzucać zabawek, kiedy mama gotuje obiad, a tak było fajnie. Nie można też robić bałaganu. Kiedy chcę, żeby mama przyszła trzeba głośno płakać, gdyż cicho nie działa. Jaka mama biedna, że musi gotować i sprzątać. A tak naprawdę potrafię bawić się sam, tylko nie miałem już czym. Mama jest niesprawiedliwa, oskarżyła mnie niesłusznie. Chyba mnie nie kocha. Nie ma dla mnie czasu. A może jestem „do kitu”, bo nie umiem się sam bawić...

Tak można długo spekulować i dochodzić do coraz bardziej rozpaczliwych scenariuszy. Na pewno takie zachowanie mamy nie wspiera dziecka. Uczy je natomiast, że jest "do kitu" i pewnie mama je nie kocha. Dziecko uczy się również, że na jej uwagę, czy miłość trzeba zapracować płaczem. Tak tworzy się w przyszłości poczucie winy dziecka wobec matki.

II. WARIANT

Zrobiłem ciekawe rzeczy, jestem zdolny i silny. Mama lubi, kiedy tak robię, a więc chyba mnie kocha. Mówi, że jestem jej synkiem. Chce żebym był sportowcem. Trzeba głośno płakać, wtedy mama przyjdzie.

Dziecko uczy się, jakie zachowania są dla mamy ważne i jakie można wykorzystywać, aby dostać jej uwagę. Czuje się bezpiecznie i poznaje jej oczekiwania wobec niego.

III. WARIANT

Mama czuwa nade mną. Mogę czuć się bezpieczny. Jestem silny, mądry i mama mnie kocha. Podobało jej się, jak wyrzuciłem zabawki. Można się fajnie bawić, a potem można zrobić coś odwrotnego i też jest wesoło. Mama lubi porządek. Fajnie jest robić porządek z mamą, ale też można to robić samodzielnie. Wtedy mama jest dumna, że wiem, gdzie jest miejsce zabawek. Płacz nie działa, mama nie przychodzi. Lubi, kiedy jestem radosny.

Reasumując, łatwo można zauważyć, że każda reakcja matki ma określone konsekwencje dla dziecka. Oczywiście przejaskrawiłam celowo dalekosiężność wniosków wyciąganych przez dziecko (wiele z tego dokonuje się na nieświadomym poziomie). Chciałam Wam uświadomić, jak powstają mechanizmy uczenia i jak łatwo dziecko generalizuje (uogólnia) zachowania tak ważnych dla siebie osób, jakimi są rodzice. Dokonuje się to na bazie silnych emocji związanych z poczuciem bezpieczeństwa.

Jeżeli mama, czy rodzice, nie zaspokoją tej potrzeby, rodzą się zaburzenia emocjonalne skutkujące w przyszłym, dorosłym życiu dziecka. Jednak, aby tak się stało, określone zachowanie matki, czy rodzica musi być kilkakrotnie powtórzone. Dlatego moją intencją jest poinformować Was o możliwych konsekwencjach, a nie przerażać, czy wpędzać w poczucie winy.

Jak świat światem rodzice popełniają błędy i będą to robić, choćby z tego powodu, że nie wiedzą, jak reagować. Ważne jest jednak, aby na tych błędach uczyli się czegoś o sobie i swoich dzieciach. Ja, jako matka i psycholog, także popełniam błędy. To oczywiste, że najtrudniej mieć dystans do własnego dziecka. W takich trudnych sytuacjach moim celem jest zbieranie informacji o wydarzeniach, których rezultat mnie martwi i zmieniać to, co nie działa.

Głowa do góry, często miłość i intuicja podpowiada najlepsze rozwiązania. Napiszcie, jak bliskie jest Wam takie widzenie pozycji matki oraz roli rodziców w ogóle. Czy ta wiedza pomoże Wam w dalszym kreowaniu relacji z dziećmi czy partnerami? Piszcie o swoich problemach z dziećmi, chętnie napiszę swoje sugestie!